Τι είναι ο ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων (HPV) και τι προκαλεί;
Πρόκειται για μια οικογένεια DNA ιών που μεταδίδονται με την επαφή του δέρματος ή των βλεννογόνων. Έχουν περιγραφεί μέχρι σήμερα περισσότεροι από 100 διαφορετικοί HPV που προσβάλλουν τον άνθρωπο. Από αυτούς περίπου 50 ( γενετικοί τύποι ) προσβάλουν την πρωκτογεννητική περιοχή και τον στοματοφάρυγγα ενώ οι υπόλοιποι μολύνουν το δέρμα ( δερματικοί τύποι )και προκαλούν τις γνωστές μυρμηγκιές και τα θηλώματα. Οι HPV κατατάσσονται με βάση τις διαφορές στο DNA τους, δηλαδή στο γονιδιακό τους υλικό, σε διαφορετικούς τύπους, που είναι γνωστοί με αριθμούς (π.χ. HPV 11, 6, 16, 33 κτλ.). Διακρίνονται περαιτέρω ανάλογα με το είδος των βλαβών που προκαλούν σε «χαμηλού κινδύνου» (low risk) και «υψηλού κινδύνου» (high risk). Οι HPV χαμηλού κινδύνου (όπως οι 6, 11, 42, 43, 44, 54 κ.α.) προκαλούν κατά κανόνα χαμηλού βαθμού καλοήθεις αλλοιώσεις. Οι πιο γνωστές από αυτές είναι τα οξυτενή κονδυλώματα (το 90% των οξυτενών κονδυλωμάτων προκαλούνται από τους HPV 6 και 11) και η μικρού βαθμού δυσπλασία ( CIN 1 ) του τραχήλου της μήτρας. Οι HPV υψηλού κινδύνου (όπως οι 16, 18, 31, 33, 35 κ.α.) μπορεί να προκαλέσουν μετρίου και σοβαρού βαθμού δυσπλασία τραχήλου της μήτρας ( CIN 2 & CIN 3)και υπό κατάλληλες συνθήκες να προκαλέσουν καρκίνο σε διάφορα όργανα (τράχηλος μήτρας, κόλπος, αιδοίο, πρωκτός, πέος, στοματοφάρυγγας).(Το 70% των περιπτώσεων καρκίνου του τραχήλου της μήτρας οφείλονται στους HPV 16 και 18). Υπολογίζεται ότι τουλάχιστον το 80% των ενεργών σεξουαλικά ατόμων κάποια στιγμή της ζωής τους θα έρθουν σε επαφή με κάποιον τύπο HPV. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η λοίμωξη από HPV είναι παροδική και ασυμπτωματική. Το αν θα εμφανίσουν κάποια βλάβη εξαρτάται και από τον τύπο του HPV αλλά και από 2 βασικούς παράγοντες που θεωρείται ότι βοηθούν τον ιό να εκφραστεί και να προκαλέσει βλάβη, το κάπνισμα και το αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα.
Πώς μεταδίδεται ο HPV;
Ο HPV αποτελεί έναν από τους πιο συχνά σεξουαλικώς μεταδιδόμενους ιούς ανά τον κόσμο. Ο ιός HPV μπορεί να μεταδοθεί με επαφή των γεννητικών περιοχών, τη στοματογεννητική επαφή και την επαφή χεριών με τη γεννητική περιοχή (δεν απαιτείται η ολοκληρωμένη επαφή για τη μετάδοση του ιού). Εξαιρετικά σπάνια ο ιός μπορεί να μεταδοθεί από την μητέρα στο νεογνό μετά από κολπικό τοκετό. Η χρήση του ανδρικού προφυλακτικού μειώνει τον κίνδυνο μετάδοσης του ιού HPV αλλά όχι απόλυτα διότι κατά την σεξουαλική επαφή περιοχές των γεννητικών οργάνων του άνδρα που δεν καλύπτονται από το προφυλακτικό έρχονται σε επαφή με επιφάνειες της πρωκτογεννητικής περιοχής της γυναίκας.
Οι HPV ζουν και πολλαπλασιάζονται μόνο πάνω στον άνθρωπο. Δεν μπορούν να πολλαπλασιαστούν από μόνοι τους. Εισέρχονται στα ανθρώπινα κύτταρα και εκμεταλλεύονται τους μηχανισμούς τους. Πολλαπλασιάζονται δηλαδή παράλληλα με τα κύτταρά μας. Για να γίνει αυτό πρέπει να εισχωρήσουν στην βασική στοιβάδα κυττάρων του επιθηλίου στο δέρμα και τους βλεννογόνους μας. Πύλη εισόδου λοιπόν μπορεί να είναι μικροτραυματισμοί του δέρματος και των βλεννογόνων κατά τη σεξουαλική επαφή, μετά από ξύρισμα της ευαίσθητης περιοχής ή μετά από έντονο κνησμό.Η απλή μεταφορά του ιού από άτομο σε άτομο δεν είναι συνήθως ικανή να δημιουργήσει λοίμωξη. Πρέπει να υπάρχουν μικροτραυματισμοί για να εισχωρήσει ο ιός στο επιθήλιο. Γι’ αυτό, η σεξουαλική επαφή κολπική ή πρωκτική, η τριβή των γεννητικών οργάνων με το χέρι ή μεταξύ τους χωρίς διείσδυση, η στοματογεννητική επαφή, η χρήση σεξουαλικών συσκευών είναι δυνατόν να οδηγήσουν λόγω μικροαμυχών σε είσοδο του ιού στο επιθήλιο και ακολούθως σε λοίμωξη. Η πιθανότητα να κολλήσει μία γυναίκα HPV από κοινή χρήση πετσετών και εσωρούχων με μολυσμένο άτομο είναι μικρή ενώ το ποσοστό μόλυνσης από κάθισμα τουαλέτας πόμολα, χειρολαβές, βρύσες είναι αμελητέο.
Τι συμπτώματα έχει κάποιος που μολύνεται από HPV;
Συνήθως δεν έχει κανένα σύμπτωμα. Οι περισσότεροι άνθρωποι που έχουν μολυνθεί δεν το γνωρίζουν. Λίγοι θα εκδηλώσουν αλλοιώσεις που φαίνονται με το γυμνό μάτι και ονομάζονται οξυτενή κονδυλώματα. Τα οξυτενή κονδυλώματα προεξέχουν από το δέρμα, είναι εμφανή και εντοπίζονται από τις ίδιες τις γυναίκες στο εφήβαιο, το αιδοίο, το περίνεο και την περιπρωκτική περιοχή. Κονδυλώματα στον κόλπο, στον τράχηλο της μήτρας, όπως και μέσα στον πρωκτικό σωλήνα εντοπίζονται στην κλινική εξέταση από το γιατρό. Οι ήπιες ή σοβαρές (προκαρκινωματώδεις) αλλοιώσεις στον τράχηλο της μήτρας δεν φαίνονται με το γυμνό μάτι. Αναδεικνύονται με ειδική εξέταση που λέγεται κολποσκόπηση και η οποία γίνεται συνήθως μετά από ανεύρεση ύποπτων κυττάρων στο τεστ Παπανικολάου ή μετά από θετικό HPV DNA test.
Αν διαγνωσθεί μία γυναίκα με HPV θα πάθει καρκίνο;
Η απάντηση είναι όχι. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η λοίμωξη από HPV είναι παροδική και ασυμπτωματική. Η μόλυνση είναι πολύ συχνή στον πληθυσμό και οι καρκίνοι σχετικά σπάνιοι. Θα πρέπει η γυναίκα να έχει μολυνθεί από τύπο HPV υψηλού κινδύνου, να συνυπάρχουν παράγοντες που ευνοούν την επιμένουσα η υποτροπιάζουσα λοίμωξη ( αδύναμο ανοσοποιητικό, κάπνισμα ) και ταυτόχρονα να μην υπάρχει σωστή και συστηματική παρακολούθηση αφού η αξία του προληπτικού ελέγχου είναι ακριβώς η διάγνωση και η αντιμετώπιση των προκαρκινικών αλλοιώσεων. Δύο τύποι του ιού (HPV-16 και HPV-18) είναι περισσότερο επιθετικοί και ευθύνονται για την πλειοψηφία των περιπτώσεων καρκίνου τραχήλου της μήτρας περίπου το 70%. Φαίνεται ότι το κάπνισμα έχει ιδιαίτερα επιβαρυντική επίδραση, όσον αφορά στην καταστολή της δράσης των HPV από τον οργανισμό της γυναίκας αλλά και στην καρκινογένεση. Τον σημαντικότερο παράγοντα στην αντιμετώπιση της λοίμωξης από τον HPV αποτελεί το ανοσοποιητικό σύστημα το οποίο στην πλειοψηφία ( 90% ) των νεαρών γυναικών με ήπιες αλλοιώσεις θα οδηγήσει μέσα σε 6 – 24 μήνες στην υποστροφή των αλλοιώσεων αυτών.
Σύμφωνα με τα στατιστικά δεδομένα από τις ΗΠΑ, ένα κορίτσι σεξουαλικά ενεργό, έχει πιθανότητα μεγαλύτερη από 80%, να μολυνθεί από κάποιον ή κάποιους γεννητικούς HPV κατά τη διάρκεια της ζωής της. Στις περισσότερες περιπτώσεις δημιουργούνται ελαφρές αλλοιώσεις που υποστρέφουν αυτόματα. Οι πιθανότητες που έχει αυτό το κορίτσι να εμφανίσει νοσήματα από HPV είναι:
>80% να μολυνθεί από κάποιον ή κάποιους HPV
1-3% να εμφανίσει οξυτενή κονδυλώματα
0,5-1% να εμφανίσει προκαρκινικές αλλοιώσεις (HSIL)
0,25% να εμφανίσει καρκίνο τραχήλου μήτρας
Ο καρκίνος δε δημιουργείται από τη μια μέρα στην άλλη. Μπορεί να περάσουν 10, 20, 30 ή και περισσότερα χρόνια από τη μόλυνση μέχρι την εμφάνιση του καρκίνου. Πριν από τον καρκίνο συνήθως εμφανίζονται ύποπτες αλλοιώσεις, οι οποίες είναι δυνατόν να εντοπιστούν και να θεραπευτούν.
Υπάρχει θεραπεία για τους HPV;
Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι δεν υπάρχει κάποιο φάρμακο ή κάποια επεμβατική θεραπεία που να αντιμετωπίζει άμεσα τον ιό HPV. Η οποιαδήποτε θεραπεία εφαρμόζεται αφορά την αφαίρεση ή την καταστροφή του ιστού που νοσεί και όχι του ίδιου του ιού. Ο ιός παραμένει στα επιθηλιακά κύτταρα του γεννητικού συστήματος για μεγάλο χρονικό διάστημα ή και για πάντα. Αυτό δεν είναι ανησυχητικό, ακόμη και στις περιπτώσεις high risk τύπων HPV. Οι υποτροπές των αλλοιώσεων είναι λίγες και εάν οι ασθενείς παρακολουθούνται δεν υπάρχει κίνδυνος. Η διακοπή του καπνίσματος, η ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος ( πολυβιταμινούχα σκευάσματα, τοπικά spray και gel, καλή διατροφή, ξεκούραση και επαρκής ύπνος, άσκηση ) και η διενέργεια του εμβολιασμού σε όσες νέες γυναίκες δεν το έχουν κάνει όταν διαγνωσθούν με HPV λοίμωξη αποτελούν τα βασικά μέτρα έναντι του ιού HPV. Στις ασθενείς, που θα χρειαστεί να επέμβουμε και να καταστρέψουμε ή να αφαιρέσουμε αλλοιώσεις έμμεσα βοηθάμε το ανοσοποιητικό σύστημα να αντιμετωπίσει μικρότερο ιϊκό φορτίο και να καταστείλει τους HPV που παραμένουν.
Τρόποι πρόληψης και προστασίας από τη λοίμωξη HPV
Το μόνο απόλυτα αποτελεσματικό προληπτικό μέτρο για την λοίμωξη από τον HPV θα ήταν η αποχή από κάθε είδους σεξουαλική επαφή. Επειδή αυτό είναι προφανώς αδύνατο, τα παρακάτω μέτρα αφενώς προλαμβάνουν μερικώς την μετάδοση και την λοίμωξη από τον HPV, αφετέρου προλαμβάνουν την εξέλιξη των βλαβών σε προκαρκινωματώδεις και καρκινικές.)
1. Προφυλακτικό
Η χρήση προφυλακτικού περιορίζει αλλά δεν αποκλείει εντελώς τον κίνδυνο μετάδοσης του HPV. Ο λόγος είναι ότι το προφυλακτικό καλύπτει μόνο την επιφάνεια του πέους και κατά την σεξουαλική πράξη το όσχεο του άνδρα έρχεται σε επαφή με το αιδοίο και το δέρμα της πρωκτογεννητικής περιοχής της γυναίκας όπου ο ιός μπορεί να υπάρχει χωρίς να μπορούν να εντοπιστούν ορατές αλλοιώσεις.
2) Αποφυγή μικροτραυματισμών
Το ξύρισμα, η αποτρίχωση με κερί ή laser προξενεί μικροτραυματισμούς με αποτέλεσμα την δημιουργία εστιών πιθανής εισόδου του ιού. Καλό είναι μετά από τέτοιες διαδικασίες να μην υπάρχει επαφή για λίγες μέρες έως ότου επουλωθούν οι περιοχές αυτές.
3) Διακοπή καπνίσματος
4) Ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος
5) Αυτοεξέταση
Η αυτοεξέταση για δερματικές βλάβες που μέχρι πρότινος δεν είχε το άτομο, στην περιοχή των γεννητικών οργάνων και γύρω από αυτή που γίνεται με ψηλάφηση της πρωκτογεννητικής περιοχής αλλά και επισκόπηση με δυνατό φως και καθρέφτη.
6) Ετήσιος προληπτικός γυναικολογικός έλεγχος
Η ετήσια επίσκεψη στον γυναικολόγο όπου λαμβάνει χώρα κλινική εξέταση με έλεγχο του αιδοίου,της περιγεννητικής περιοχής,του πρωκτού, του κόλπου και του τραχήλου και λήψη Pap test αποτελεί τον βασικό προληπτικό έλεγχο της HPV λοίμωξης.
7) Εμβολιασμός
Εδώ και αρκετά χρόνια η κυκλοφορία του εμβολίου για την πρόληψη της λοίμωξης από τον HPV έχει δημιουργήσει την πεποίθηση ότι εφόσον υπάρξει συστηματικός και μαζικός εμβολιασμός των νέων (κοριτσιών και αγοριών από τα 9 έτη) πριν το ξεκίνημα των σεξουαλικών επαφών θα μπορέσουμε σε λίγα χρόνια να μιλάμε για εξάλειψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας.
